UMphathiswa weSebe lezolimo kuzwelonke uThoko Didiza. UMFANEKISO: Jairus Mmutle/GCIS
Ezolimo eMzantsi Afrika ngomnye wemikhakha ekukudala ugalela kwimeko yezimali yeli uguqula impilo kumafama neentsapho zabasebenzi.
Ingxelo engokunyuka kwamanani wabantu abaqeshwe kweli kwikota yesithathu yalo nyaka ibonisa ukuba ezolimo zidlale indima. Le ngxelo yiQuarterly Labour Force Survey ekhutshwe ngokusemthethweni ngabakwaStatistics South Africa (Stats SA).
Uninzi labo banemfundo encinci kwanabo bangayanga esikolweni bafumana izithuba zomsebenzi ngamanani aphezulu kwezolimo. Iqondo lentswela ngqesho kweli lehlile ukusuka kumashumi amathathu anesibini eepesenti ekhulwini ukuya kumashumi amathathu ananye.
Ngokwamanani, amathuba engqesho amatsha anyuke ukusuka kumakhulu alithoba amawaka ukuya kwizigidi ezibini. UMphathiswa weSebe lezolimo nophuhliso lamaphandle kweli uThoko Didiza uthi, eli lelona nani liphezulu lokukhula kwamathuba emisebenzi kweli.
“Umahluko onje ukhe wabonwa kweli ngonyaka ka1993, kwaye ezolimo zazidlale indima ebalulekile nalapho ukuncedisa ukukhulisa amathuba emisebenzi,” kutsho uDidiza. Uhambisa athi ngaphandle kwegalelo lezolimo, oku kubonisa ukuba imeko yezoqoqosho kweli iyaphucuka, oko kuqatshelwa ngokudaleka kwamathuba emisebenzi.
“Nakwesi isihlandlo ezolimo zibonisa ubunganga bazo, amandla nokumelana nemeko ezinzima, ulimo lungenza nangaphezulu ukuxhasa imeko yezoqoqosho ngokudala amanye amathuba emisebenzi,” kucacisa uDidiza.
Uthi ubunganga bezolimo kwimeko yezoqoqosho yeli kubonisa ukuzinikela kukarhulumente ukusebenzisana nemingqilo eyahlukeneyo yezoqoqosho.
“Isicwangciso sezolimo sicacisa kakuhle ukuba ngenene ezolimo kumele ukuba zidlale indima ukukhulisa uqoqosho lelizwe loMzantsi Afrika,” kutsho uDidiza.
Kuthwa ezolimo kweli zigalela umyinge weepesenti ezintathu kuphela ekhulwini kwimeko yezimali zeli. “Ukuvuselelwa kwezolimo kwindawo zasemaphandleni kubangele ukuba uninzi obelungaphangeli luthathe inxaxheba, oko kwandisa intatho nxexheba yoluntu ngokubanzi,” kutsho uDidiza.
Le ngxelo ithi amaphondo ahlukeneyo kweli axhamle ngokwahluneyo ngokuthi abantu bafumane amathuba emisebenzi, ngoku kodwa kwezolimo.
INtshona Koloni, Mpuma Koloni, Mntla Koloni, KZN, Mntla Ntshona neRhawutini axhamle kule nguqu ngoku kodwa kwezolimo.